نقش ورزش در تعدیل رفتار دانش آموزان بیِش فعال

دختران بيش فعال در سنين نوجواني و بزرگسالي اغلب مشكلات بيشتري نسبت به هم سن و سالان خود دارند ! ( به نقل از خبرگزاري آلمان)

امروزه با توجه به پیشرفتهای شگرف در علم پزشکی و اثبات علمی ارتباط  بسیاری از ناهنجاریهای رفتاری کودکان و نوجوانان با اختلالات فیزیولوژیکی جسمی، به نظر می رسد برنامه تعلیم و تربیت در مدارس و به خصوص مدارس دخترانه نیازمند یک بازبینی دقیق و متناسب با یافته های نوین علمی روز می باشد. در این راستا  و در این مجال به بررسی یکی از اختلالات شایع رفتاری به نام "بیش فعالی" در دانش آموزان و بخصوص دختران دانش آموز پرداخته و در ادامه بر پایه پژوهشهای جدید به نقش تعیین کننده " ورزش" در بهبود این ناهنجاری خواهیم پرداخت.     

  مقدمه:

بیش‌فعالی به حالتی دلالت می‌کند که در آن کودک به نحوی مفرط و بیش از اندازه فعال و پرجنب‌ و جوش است. تحرک زیاد این کودکان نه تنها خود آنها را بلکه اطرافیان ، همکلاس‌ها ، اولیای مدرسه را دچار مشکل می‌کند. در میان درصد بالایی از معتادین و افرادی که ترک تحصیل کرده‌اند علایم بیش فعالی در کودکی قابل مشاهده است.

از طرفی کودکان بیش فعال در معرض خطر بالایی از اختلال سلوک ، شخصیت ضد اجتماعی و سوء مصرف مواد مخدر قرار دارند لذا آگاهی همگان بویژه والدین و معلمان در این حالات از اهمیت بسزایی برخوردار است. نقص در تمرکز یا اختلال بیش‌فعالی (ADHD) شرایطی را برای کودک ایجاد می‌کند که نتواند آرام و بدون حرکت بنشیند، رفتارش را کنترل کرده و توجه خود را به یک موضوع خاص معطوف کند.

شیوع بیش فعالی :

از هر 100 کودک 5 کودک می‌توانند مبتلا به ADHA باشند. پسران 3 برابر بیش از دختران در معرض ابتلا قرار دارند. اغلب این مشکلات قبل از 7 سالگی آغاز می‌شوند و ممکن است والدین تا وقتی که فرزندشان بزرگتر نشده متوجه مشکل او نگردند.  پزشکان نمی‌دانند که چه چیزی باعث بروز ADHD می‌گردد ولی مطالعات بر روی مغز انسان‌ها را  به فهم علل اجتماعی ADHD نزدیکتر کرده است.

 پزشکان معتقدند افراد مبتلا به ADHD فاقد میزان کافی از  مواد شیمیایی خاص به نام میانجی‌های  عصبی در مغز هستند. این مواد شیمیایی به مغز در کنترل کردن رفتار کمک می‌کند. والدین و آموزگاران باعث ایجاد ADHD در کودک می‌شوند ، بلکه آنها می‌توانند در فعالیت‌های کودک به وی کمک کنند.

علایم : ADHD

• مشکل در توجه
• فعالیت بیش از اندازه (بیش‌فعالی)
• انجام عمل قبل از فکر کردن به آن (حرکات تکانشی

انواع بیش‌فعالی :

الف- نوع بی‌دقت و بدون توجه

در این نوع در فرد نمی تواند روی تکلیفی که به او می‌دهند و یا یک فعالیت خاص تمرکز داشته باشد. اکثر کودکان دچار ADHD در دقت و توجه کردن دچار مشکل هستند. این دسته از افراد غالبا:

• توجه زیادی به جزئیات ندارند.
• بر بازی‌ها و کارهای مدرسه نمی‌توانند تمرکز داشته باشند.
• کارهای مدرسه و فعالیت‌های روزانه خود را در منزل تا آخر دنبال نمی‌کنند و آنها را به پایان نمی‌رسانند.
• ‌نمی‌توانند یک وظیفه یا تکلیف را تمام و کمال انجام دهند.
• اسباب بازی‌ها ، کتاب‌ها و وسایلشان را اغلب گم می‌کنند.

ب- نوع تکانشی - بیش‌فعالی

در این نوع از اختلال فرد بسیار فعال است. و بدون فکر اقدام به فعالیت و انجام کار می‌کند. فعالیت بیش از حد معمول ، قابل مشاهده‌ترین مشخصه اختلال ADHD است. کودک بیش‌فعال همیشه در حال انجام کاری می‌باشد. ممکن است سطح بیش‌فعالی با افزایش سن کاهش یابد. این کودکان قبلا از این که راجع به عملی فکر کنند آن را انجام می‌دهند.

برای مثال این کودکان ممکن است بطور ناگهانی وسط خیابان شروع به دویدن کنند و از یک سمت به سمت دیگر خیابان بدون نگاه کردن حرکت کنند و یا این که از درخت بلندی شروع به بالا رفتن کنند. ممکن است آن ها موقعیت‌های خطرناک شگفت زده شوند. گاهی هم هیچ ایده و فکری برای خارج شدن از این وضعیت ندارند. غالبا ، فعالیت‌های تکانشی و بیش‌فعالی با هم همواره هستند. مشخصه کودکانی که این اختلال را با هم دارند بدین گونه است:

• بی‌قراری و ناآرامی
• ‌دویدن مداوم از سویی به سوی دیگر و یا بالا رفتن از چیزی
• پایین آمدن از صندلی وقتی که اجازه این کار را ندارند.
• عدم توانایی در بی‌سر و صدا بازی کردن
• بیش از حد صحبت کردن
• پاسخ‌دادن ناگهانی و بدون فکر به پرسشی که هنوز تمام نشده است.
• عدم توانایی در صبر کردن برای نوبت خود
• بدون اجازه وسط بازی دیگران پریدن
• وسط صحبت دیگران پریدن

ج- نوع ترکیبی

در این نوع اختلال فرد بسیار فعال است و بدون فکر اقدام به فعالیت و انجام کار می‌نماید. کودکان با این نوع اختلال نشانه‌هایی از هر دو نوع قبل را که متذکر شویم دارا هستند. آنها در توجه‌کردن، بیش‌فعال بودن و کنترل تکانش‌های خود دچار مشکل هستند. البته گاهی تمام کودکان بی‌توجه هستند و یا اینکه بیش از حد فعالیت می‌کنند و حرکات تکانشی دارند.

اما در کودکان دچار ADHD این حرکات همیشگی هستند نه استثنایی این رفتارها برای کودک در خانه ، مدرسه و با دوستان مشکلات حقیقی ایجاد می‌کنند در نتیجه اکثر کودکان دچار این اختلال ، احساس افسردگی ، اضطراب و عدم اطمینان به خود را دارند. این احساسات جزء نشانه‌های ADHD محسوب نمی‌شوند و در اثر مشکلات مکرر در خانه و مدرسه در کودک ایجاد می‌شوند.

تفاوت بیش فعالی در دختران و پسران:

    تحقيقات نشان مي دهد، فاكتورهايي مانند جنس و سن در تظاهر علائم و اعمال روش هاي درماني، موثر است. بطوري كه به عقيده پژوهشگران دختران بيش فعال در مقايسه با پسران مبتلابه اين اختلال، دچار علائم متفاوتي شده كه شناخت اين علائم به تشخيص سريع و روند مراحل درماني بهتر كمك مي كند. آزمايش ها نشان مي دهد، تشخيص بيش فعالي در پسران سريع تر و راحت تر از دختران انجام مي گيرد بطوري كه تشخيص در پسران، سه برابر امكان پذيرتر از دختران است.
   از آنجايي كه علائم اين اختلال در پسران چشمگيرتر است و آنها بيشتر از دختران رفتارهاي تكانشگرانه دارند، تشخيص بيماري در پسران سريع تر است.بطور كلي، بي توجهي و ناديده گرفتن مسائل اطراف از علائم اختلال در دختران مبتلا به بيش فعالي است كه در پسران به جاي آن انجام رفتارهاي غيرمنطقي بدون انگيزه قبلي و فكر انتظار مي رود.
   پسران مبتلابه ADHD، بسيار فعال بوده و بي قراري يا ناآرامي آنها به راحتي توسط  والدين  يا آموزگاران در مدرسه قابل تشخيص است. اين كودكان بيشتر اوقات در كلاس هاي درس يا اتومبيل كه مجبور هستند، ساعاتي را آرام و بي تحرك روي صندلي بنشيند، بي قرار مي شوند.

 در كلاس درس بدون اجازه گرفتن از آموزگار، شروع به صحبت مي كنند، به هيچ وجه صبور نبوده و در زنگ ورزش ضعيف هستند و در صف ها نمي توانند در كنار ديگر دانش آموزان آرام گيرند.
    اكثر پسران مبتلابه بيش فعالي رفتاري غيرقابل پيش بيني داشته و براي آنها مهم نيست ديگران نسبت به رفتارهايشان چه برداشتي كرده يا چه واكنشي نشان مي دهند. اين گروه از  كودكان  رفتارهاي مهاجمانه و پرخاشگرانه بويژه نسبت به گروه هاي هم سال خويش دارند و اكثر آنها تا سن سه سالگي صحبت نمي كنند يا در سال هاي اوليه كودكي كم حرف هستند.
    دختران مبتلابه بيش فعالي اغلب بي دقت هستند، به جزئيات و مسائل پيرامون خود، توجه نمي كنند و  در اكثر موارد در آموختن مهارت هاي حل مسئله و سازمان دهي ضعيف هستند.
    اتاق خواب، ميز كار،  كوله پشتي دختربچه بيش فعال معمولاً به هم ريخته است و  هيچ وسيله اي  در جاي  خود قرار ندارد. آموزگاران اين گروه از كودكان از شيوه درس خواندن و انجام تكاليف آنها ناراضي بوده و اغلب ادعا مي كنند كه انجام چندين كار بطور همزمان از عهده دختران مبتلابه بيش فعالي خارج بوده و هيچ توجهي به درس ندارند.
    دختران بيش فعال فراموشكار نيز هستند،  اسباب بازي يا لوازم التحرير و كتاب هايشان  را گم مي كنند و  تمركز آنها هنگام انجام بازي ها يا فعاليت هاي علمي بسيار كم است. تنها انجام بازي هاي كامپيوتري اين گروه از كودكان را خوشحال كرده و هنگام اين نوع از بازي از تمركز كافي برخوردار هستند و از آنجايي كه   در مواجهه با صفحه كامپيوتر  احساس آرامش و تمركز بيشتري در مقايسه با قرار گرفتن در محيط دارند، ترجيح مي دهند، به جاي انجام تكاليف مدرسه وقتشان را صرف انجام بازي هاي كامپيوتري كنند.
    از علائم مشترك ميان دختران و پسران مبتلابه بيش فعالي مي توان به ضعف در يادگيري و مهارت هاي ارتباطي و آموزشي، نداشتن تعادل در حركت، صحبت كردن، بي قراري و رفتار غيرمنطقي اشاره كرد كه علت آن نقص در برقراري ارتباط صحيح ميان دو نيمكره مغز است.

پاره ای پژوهشها راجع به بيش فعالي در دختران:

محققان دانشگاههاي لندن و منترال 881 دختربچه را از سن شش سالگي تا 21 سالگي مورد بررسي قرار دادند كه 10 درصد از آنها بيش فعال و پرخاشگر بودند. بنابراين گزارش، محققان دريافتند دختر بچه هاي بيش فعالي كه نام آرام هستند و رفتار پرخاشگرانه و تهاجمي دارند در آينده سطح تحصيلات پايين تري دارند و مشكلات روحي زيادي در آنها وجود دارد.

بر اساس این گزارش نتيجه تحقيق دانشمندان ثابت مي كند دختر بچه هاي مبتلا به بيش فعالي مزمن و پرخاشگري و روحيه تهاجمي بايد در همان سنين دبستان تحت برنامه حفاظتي درماني قرار گيرند تا از بروز مشكلات در سنين بزرگسالي در آنها پيشگيري شود.

این گزارش حاکیست، محققان معتقدند تحقيقات بيشتري لازم است تا نحوه ايجاد اين مشكل مشخص شود و فاكتورهاي خطر سازي كه به خصوص دختر بچه ها با آن مواجه هستند شناسايي و روش هاي كاهش يا رفع آنها مشخص شود.

همچنین در مطالعه دیگری در فنلاند مشخص شد دختران بيش فعال بيشتر از ديگر همسالان خود با خطر ابتلا به بيماريهاي قلبي در سنين بالاتر روبرو هستند. هر چند محققان در مورد وجود يك رابطه علت و معلولي مستقيم دراين زمينه مطمئن نيستند. به گزارش پايگاه اينترنتي هلث دي نيوز، اين مطالعه كه در فنلاند انجام شده است ‪ ۷۰۸كودك را تا سن بزرگسالي پيگيري كرده است. در اين مطالعه ديده شد افرادي كه در كودكي بيش فعال هستند، از نظر اجتماعي منزوي هستند و در برخورد با مردم مشكل دارند بيشتر احتمال دارد در بزرگسالي به رفتارهايي مانند استعمال دخانيات روي آورند كه براي قلب مضر است. وضع عاطفي افراد مورد مطالعه در سنين ‪ ۳تا ‪ ۹سالگي در اوايل دهه ‪ ۱۹۸۰ارزيابي شد. سپس در سال ‪ ۲۰۰۲و ‪ ،۲۰۰۱سلامت سرخرگ‌هاي افراد شركت كننده با سونوگرافي مورد مطالعه قرار گرفت. از اين افراد همچنين درباره عادات سلامتي آنها از جمله سيگار كشيدن سوال‌هايي پرسيده شد. در اين مطالعه ديده شد افرادي كه در دوران كودكي خود بيش فعال بوده و از ساير كودكان منزوي بوده‌اند، روحيه منفي داشته‌اند و چندان خويشتن‌دار نبودند احتمال اينكه در بزرگسالي به استعمال دخانيات روي آورند بيشتر است. همچنين احتمال بروز ازدياد فشار خون و داشتن اضافه وزن در سنين بزرگسالي در اين كودكان بيشتر مشاهده شد. در اين مطالعه همچنين مشاهده شد احتمال بروز انسداد سرخرگها در بزرگسالي در تمام دختران بيش فعال و نه فقط دختراني كه اختلالات رواني داشتند بيشتر بود. حتي با مدنظر قرار دادن ساير عوامل نيز اين ارتباط به قوت خود باقي بود. به گفته محققان دانشگاه هلسينكي، ممكن است عامل اصلي همه اين موارد تنش و نه خود بيش فعالي باشد. محققان مي‌گويند تذكر مكرر به كودكان بيش فعال كه آرام باش، سر و صدا نكن، اين كار را نكن و آن كار را نكن به آنها تنش وارد مي‌كند.

 تاثیر مثبت ورزش در کاهش عوارض بیش فعالی در دختران وپسران:

   بچه های بیش فعال بیشتر از بچه هایی که بیش فعال نیستند از ورزش سود می برند.زیرا تلاش آنها را کاهش می دهد و می توانند حرکات خود را کنترل کنند،البته نباید انتظار داشت که ورزش خیلی سریع نتیجه بدهد.میزان تغییرات به کثرت،بقاء و تکرار ورزش بستگی دارد.

تحقیقاتی روی بچه های بیش فعال سنین بین  5 تا 12 سال ،که در 5 روز هفته ،40 دقیقه ورزش فشرده انجام می دادند ،صورت گرفت. نتایج جالب توجه  بود، رفتار این بچه ها در طول 6 هفته بهبود پیدا کرده بود!این مطالعات این مفهوم را می رساند که فعالیت زیاد انرژی اضافه را خارج ساخته و آنها کمتر اذیت می شوند.

بچه ها از اینکه در کلاس می نشینند زجز می کشند. آنها باید به نوعی انرژی خود را تخلیه کنند دویدن قبل از شروع کلاس 5 بار در حیاط مدرسه  ایده بسیار خوبیست، در کل برنامه ی آنها باید شامل فعالیت هایی باشد که روی عضلات بدن آنها تاثیر بگذارد مثل:پریدن. انرژی‌ اضافه‌ این‌ كودكان‌ باید از طریق‌ فعالیت‌های‌ مثبت، از جمله‌ ورزش‌ كردن مصرف‌ شود. بهتر است‌ آنها را برای‌ بازی‌ به‌ زمین‌های‌ بزرگ‌ برد و اجازه‌ داد كه‌ به‌ فعالیت‌های‌ لذتبخش‌ بپردازند، یا این‌ كه‌ روزانه‌ برای‌ پیاده‌ روی‌ آنها را از مدرسه خارج‌ كرد.  

تحقیقات یکی از دانشگاه های محیط زیست آمریکا درباره ی تاثیرات فضای سبز بر روی رفتار انسان نشان می دهد وقت گذراندن در طبیعت بیماری بیش فعالی را بهبود می بخشد. هر چه محیط دل بازتر باشد در بهبودی بیش فعالی موثرتر است. به عبارت دیگر فعالیت در یک پارک خیلی بهتر از ورزشگاه است . در منزل‌ نیز بایستی‌ مسئولیت‌هایی‌ كه‌ از لحاظ‌ جسمی‌ قدری‌ بچه‌ها را خسته‌ می‌ كند به‌ آنها بسپاریم‌ تا به‌ این‌ وسیله‌ انرژی‌ بیش‌ از حد آنان‌ گرفته‌ شود. البته‌ خوب‌ است‌ گاهی‌ برای‌ انجام‌ این‌ مسئولیت‌ها جوایزی‌ هم‌ از سوی معلمین و والدین  نظر گرفته شود.

همچنین تغذیه سالم را به هیچ وجه نمی توان از نظر دور داشت. تغذیه سالم مکمل ورزش سالم است و توجه بدین امر از سوی مسوولان مربوطه و والدین درحفظ سلامت همه کودکان و نوجوانان و بالاخص کودکان و نوجوانان بیش فعال بسیار ضروریست. از جمله اینکه پس از مدرسه  باید غذاهای پروتئین دار مصرف کنند و از خوراکی هایی مضری که قند بالا دارند مثل نوشابه،کیک و شیرینی و کربوهیدرات هایی مثل چیپس اجتناب نمایند، همچنین گروهی‌ از موادغذایی‌ - از جمله‌ كاكائو، شكلات، قهوه، نسكافه، نوشابه‌های‌ رنگی‌ و تنقلات - باعث‌ تحریك ‌پذیری‌ می‌شوند و لازم‌ است‌ تا حد امكان‌ از دادن‌ آنها به‌ بچه‌ ها خودداری‌ شود.

علاوه بر ورزش و تغذیه سالم خواب‌ شبانگاهی‌ این‌ كودكان‌ نیز موضوع‌ مهمی‌ است؛ آنها باید شب‌ها زودتر به‌ رختخواب‌ بروند. بهتر است‌ والدین‌ برنامه‌ خانواده‌ را به‌ گونه‌ ای‌ مناسب‌ تنظیم‌ كنند و به‌ هر طریق‌ ممكن‌ به‌ كودك‌ بفهمانند این‌ یكی‌ از قوانین‌ خانواده‌ اوست‌ كه‌ شب‌ها تا دیروقت‌ بیدار نماند. در همین‌ زمینه‌ توصیه‌ می‌ شود كودك‌ از وسایلی‌ چون‌ كامپیوتر و تلویزیون‌ به‌ صورت‌ افراطی‌ استفاده‌ نكند .

کوهنوردی برای کودکان بیش فعال مفید است. کوهنوردی می‌تواند درمانی برای کودکان بیش فعال باشد. خبرگزاری آلمان از اشتوتگارت گزارش داد، مولفان یک مقاله دانشگاهی در مجله حرفه‌ای ارگوپراکسیس نوشتند، کوهنوردی نیاز به تحرک را در کودکان بیش فعال برآورده کرده و آن را به سوی تحرک‌های کنترل شده و برنامه‌ریزی شده هدایت می‌کند.

از این رو کوهنوردی [اختلالات بینایی در کوهنوردی زمستانی] درمانی نه فقط از نظر فیزیکی به این کودکان کمک می‌کند، بلکه موجب تحولات روانی و احساسی هم در آنهایی می‌شود که دچار اختلال تمرکز حواس به خاطر بیش فعالی (ADHD) هستند. این تحقیق نشان می‌دهد که کوهنوردی به تمرکز حواس، فهم جزییات و اعتماد به دیگران کمک می‌کند.

مولفان این تحقیق نوشتند برای تقویت اثرات مثبت کوهنوردی، این فعالیت باید با دیگر فعالیت‌ها مرتبط شوند. برای مثال کارت‌های شماره‌دار می‌تواند در کیف کوهنوردی گذاشته شده و از کودک خواسته شود تا آنها را جمع بزند.

یک مزیت دیگر این روش آن است که کودکان فورا از موفقیت خود خوشحال می‌شوند که این به آنها کمک می‌کند قدر خود را بدانند. این به ویژه برای کودکان ADHD خوب است که اغلب پسرفت‌های مختلف را تجربه کرده و هر روز با انتقاد مواجه می‌شوند.

ورزشهای موثر در بهبود بیش فعالی

ورزش هایی که در بهبودی بیش فعالی موثرند به دسته ای از ورزشها تعلق دارند که باید انرژی زیادی در آنها مصرف کرد.

شامل : بسکتبال ،فوتبال، دویدن، تنیس، کاراته، دوچرخه سواری و شنا.

ورزشهای کم تاثیر در بهبود بیش فعالی

شامل ورزش هایی مثل: بیسبال ،وزنه برداری و بولینگ ،ورزش هایی هستند که زیاد می ایستند و نه تنها نفع نمی رسانند بلکه سخت هم هستند .

  سایر فواید ورزش در این رابطه :

*فعالیت زیاد جریان خون را در مغز افزایش می دهد و باعث کاهش اضطراب و عصبانیت در کودکان و نوجوانان و خصوصا گروه بیش فعال می شود.

*ورزش وزنشان را متعادل نگه می دارد. 

* فعالیت های ورزشی موجب انتشار آندورفین در مغز می شود بنابراین دانش آموزان پس از ورزش احساس نشاط و آرامش می کنند.

*همچنین مرتب ورزش کردن موجب رشد ذهنی در دانش آموزان می گردد.

 نتیجه ‌گیری‌:

اختلال‌ بیش‌ فعالی‌ كه‌ در اغلب‌ موارد با نقص‌ توجه‌ همراه‌ است، معمولاً در دوران‌ كودكی‌ بروز می‌ كند. تشخیص‌ این‌ اختلال‌ در سنین‌ زیر پنج‌ سال‌ قدری‌ مشكل‌ است زیرا امكان‌ دارد با رفتارهای‌ طبیعی‌ و شیطنت ‌آمیز كودكان‌ اشتباه‌ گرفته‌ شود. با این ‌حال، متخصصان‌ می‌ توانند این‌ اختلال‌ را تشخیص‌ دهند و پیش‌ بینی‌های‌ لازم‌ را به‌ عمل‌ آورند. این‌ اختلال‌ با فعالیت‌ بیش‌ از اندازه، خرابكاری‌ و آزار رساندن‌ همراه‌ است.

به‌ خاطر داشته‌ باشیم‌ این‌ كودكان‌ را به‌ هیچ‌ وجه‌ كتك‌ نزنیم؛ زیرا رفتارهای‌ انتقام ‌جویانه‌ از آنها سر خواهد زد. بهتر است‌ با آنان مؤدبانه‌ و با محبت‌ صحبت‌ كنیم. البته‌ در برخورد با سایر كودكان‌ نیز داشتن‌ رفتاری‌ مهرآمیز و عاری‌ از خشونت‌ لازم‌ است.

پژوهشهای متعدد نشان می دهند که ورزش ، تغذیه سالم(و نه پر کالری)  و خواب کافی در بهبود یا حداقل کاهش عوارض این ناهنجاری بسیارموثر است، با اینحال چنانچه‌ این‌ بچه‌ها در سنین‌ كودكی‌ معالجه‌ نشوند، احتمال اینکه در دوره‌ نوجوانی‌ رفتارهای‌ ضداجتماعی‌ داشته‌ باشند و نیز حالات‌ افسردگی‌  در آنها به‌ وجود آید، بسیار است. بنابراین‌ به‌ والدین‌ و مربیان توصیه‌ می ‌شود كه‌ حتماً در دوران‌ كودكی‌ برای‌ معالجه‌ این‌ كودكان‌ اقدام‌ كنند.

 منابع :

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: